نگاهی به دریاچه هامون به عنوان هفتمین تالاب بین‌المللی ایران

0

دریاچه هامون هفتمین تالاب بین‌المللی کشور و محور حیات در سیستان است که خشکی بستر آن در دوره خشکسالی یک دهه گذشته خسارتهای زیادی به این خطه وارد کرده است.

این دریاچه چهار هزار کیلومترمربعی در شمال و غرب زابل شامل بخشهای "صابوری، پوزک و هامون هیرمند" بی‌گمان در حیات، ماندگاری و اقتصاد ساکنان سیستان نقش انکارناپذیری ایفا کرده و خواهد کرد.

گرچه این دریاچه در ‪ 10‬سال گذشته بر اثر قهر طبیعت دچار ناملایماتی شده بود اما طی یکی دو سال اخیر با ورود مقطعی آب هیرمند کمی نم‌دار شده است.

دریاچه هامون طی دوره خشکسالی به کانون بحران و حرکت شنهای روان در سطح منطقه سیستان مبدل شده بود.

تالاب هامون در طول تاریخ در امرار معاش ساکنان روستایی منطقه سیستان نقش بسزایی ایفا کرده بطوری که با خشکیدن آن بیش از ‪ 70‬هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی و سه هزار خانوار صیاد بیکار شدند.

به گزارش ایرنا خشکی تالاب هامون جز در حوزه اقتصادی، ابعاد دیگری را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داده بنابراین کمتر هفته‌ای را می‌توان سراغ گرفت که طی آن توفان شن مردم سیستان را خانه‌نشین نکرده باشد.

بارشهای فصلی پاییز و زمستان پارسال در حوزه میانی رود هیرمند باعث شد تا دریاچه هامون دوباره جریان آب را لمس کند.

نقش مهم و بسزای دریاچه هامون بر تعدیل آب و هوای سیستان و نیز تبدیل آن به یکی از مهمترین جاذبه‌های طبیعی بر هیچکس پوشیده نیست.

این دریاچه در حوزه آبریز مشترک دو کشور ایران و افغانستان قرار گرفته و خشکی و سیلاب آن به آب ورودی از رودخانه‌های متعددی شامل خاش رود، فراه، هاروت رود، شور رود، حسین‌آباد، نهبندان و به ویژه هیرمند بستگی دارد.

در دوره‌های زمانی مختلف حجم آبگیری دریاچه هامون به بیش از ‪ 10‬میلیارد مترمکعب هم می‌رسید و از این حیث با حجم کلی سدهای مخزنی کشور نظیر دز، سفیدرود، لار، زاینده‌رود، کر، لتیان، زرینه‌رود و میناب برابری می‌کند.

آب ورودی به سیستان و در نهایت دریاچه هامون به میزان آب ورودی از رودخانه هیرمند بستگی دارد.

رودخانه هیرمند از کوه‌های "بابا" در مناطق مرکزی افغانستان سرچشمه می گیرد.

پیش از خشکسالی صنایع مختلف از قبیل کشاورزی، صیادی، دامداری، صنایع دستی، قالیبافی، حصیربافی و بسیاری صنایع دیگر ناشی از جریان آب هیرمند به مرز ایران درسیستان و در نهایت پرآبی هامون رونقی مضاعف داشت.

صیادی یکی از صنایعی است که پیش از خشکیدن هامون بسیاری از خانوارهای روستایی سیستان به آن پس از کشاورزی اشتغال داشتند.

بر اساس اعلام اداره‌کل شیلات سیستان، پیش از بروز پدیده خشکسالی سالانه بیش از ‪ 12‬هزار تن انواع آبزی از دریاچه هامون توسط صیادان سیستانی صید و به بازار مصرف منطقه و حتی استانهای مختلف کشور عرضه می‌شد.

اکنون نیز برنامه‌های مختلفی از سوی اداره‌کل شیلات سیستان برای احیا مجدد دریاچه هامون در حال انجام است.

با آبگیری دریاچه هامون و نیز توسعه استخرهای دومنظوره پرورش ماهی بار دیگر صنعت صید و صیادی سیستان در حال بازیابی است.

شرایط مناسب و تغذیه‌ای هامون موجب شده تا صید در سالهای اخیر که بخشی از این دریاچه آبگیری شده وزن خوبی داشته باشند.

هفتمین تالاب بین‌المللی جهان پیش از خشکسالی زیستگاه امنی برای گونه‌های مختلف پستانداران پرندگان، خزندگان و دوزیستان به شمار می‌رفت.

سالانه ‪ 300‬هزار انواع پرنده شامل مرغابی سانان، پلیکان، فلامینگو، حواصیل و اکرت از مناطق شمال سیبری، سیستان و دریاچه هامون را باتوجه به شرایط اقلیمی مناسب برای زاد و ولد انتخاب و به این سامان مهاجرت می‌کردند.

بیش از ‪ 100‬گونه جانوری از جمله گراز، گربه وحشی و روباه نیز در حواشی این دریاچه زیست می‌کردند.

قطع جریان آب هیرمند به مرز ایران در منطقه سیستان کمبود نزولات آسمانی، خشکیدن هامون و در نهایت بروز خشکسالی و استمرار آن باعث شد تا مهاجرت پرندگان به این دریاچه کاهش یابد.

پرواز پرندگان در سطح آسمان دری