اکوتوریسم تحول استراتژی اقتصادی در ایران

چکیده:

توسعه روزافزون علوم منابع طبیعی و محیط زیست در سطح دنیا، ایجاد شاخه های نوینی از علوم و صنایع مربوط را در پی داشته که هر یک به نوبه خود قابلیت اثرپذیری از بوم سازه طبیعی را دارا هستند. دانش اکوتوریسم یا گردشگری طبیعت به عنوان یکی از پرجاذبه ترین و در عین حال پرمنفعت ترین علوم وابسته به منابع طبیعی و محیط زیست تلقی می شود که هنوز در ایران به طور جدی بدان پرداخته نشده است.

وجود منابع طبیعی منحصر به فرد در ایران، اقلیم های گوناگون، اختلاف درجه حرارت و بارندگی و... شرایطی بسیار مناسب را برای توسعه صنعت اکوتوریسم در کشور مهیا نموده است. امری مهم که تحقق و گسترش آن براساس موازین علمی و استانداردهای جهانی نه تنها می تواند بهبود کیفیت منابع طبیعی موجود و جلوگیری از نابودی آن را به همراه داشته باشد، بلکه بر توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی و بومی که بخش جدایی ناپذیر از عرصه های منابع طبیعی را تشکیل می دهند نیز بسیار تاثیر گذار خواهد بود.

مقدمه:

در مبحث گردشگری (توریسم) جاذبه ها و جلوه های طبیعی از ارزشی دوچندان برخوردارند و از این جهت یکی از مهمترین اشکال آن اکوتوریسم (گردشگری طبیعی) را شکل می دهند.

گروه بزرگی از گردشگران جهان را می دهند که تنها برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکونی و دست نخورده جهان سفر می کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی ها و دیگر جانوران می پردازند. به این گونه از گردشگران که در اصل به دیدار از زیست بوم و طبیعت می پردازند، نام اکوتوریست یا بوم گرد داده شده است.

اصلی ترین فعالیت توریسم بر پایه طبیعت می باشد که بنا به تعریف سفری است مسئولانه به مناطقی طبیعی که حافظ محیط زیست بوده و باعث بهبود کیفیت زندگی مردم محلی گردد. اکوتوریسم حداقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد می کند.

اهمیت توسعه اکوتوریسم زمانی نمایان می شود که بدانیم متوسط سفر 50 درصد اکوتوریست های جهان بین 8 تا 14 روز است و براساس آمارها هر اکوتوریست به طور متوسط بین یک هزار تا یک هزار و 500 دلار درآمد ارزی به ارمغان می آورد اگر این آمار با آمار و حجم بالای توانمندی های اکوتوریستی ایران سنجیده شود، آن گاه پی می بریم که ایران قادر است تا چه مقدار ارز از طریق توسعه اکوتوریسم عاید کشور کند به این ترتیب این پرسش هنوز باقی است که مواجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با اکوتوریسم چگونه خواهد بود؟ بویژه آن که انبوه بناهای تاریخی تا حد زیادی بر گونه های دیگر گردشگری سایه افکنده است. یادمان نرود اکوتوریسم در صورت برنامه ریزی صحیح، یک کاربری سازگار با طبیعت است که از لحاظ اقتصادی می تواند تأثیر مثبتی بر زندگی جوامع بومی داشته باشد. این در حالی است که طبق ارزیابی ها و آمارهای موجود هنوز این شاخه از توریسم در ایران به رشد مطلوب و بایسته خود نرسیده و در این راه تبلیغات خوبی نیز وجود ندارد.

کشور پهناور ما، با ویژگی های طبیعی خاص برای شیفتگان اکوتوریسم منطقه بسیار مستعد در زمینه جذب گردشگران طبیعی در سطح بین المللی به شمار می آید. باید توجه داشته باشیم که نعمت اکوتوریسم علاوه بر پدید آوردن هزاران شغل تازه، بهره برداری ناپایدار از عرصه های منابع طبیعی کشور را، به بهره برداری پایدار از منابع مزبور تبدیل می کند.

مفهوم اکوتوریسم:

اکوتوریسم یا گردشگری طبیعت نوعی توریسم طبیعی و پایدار است که با مشارکت گردانندگان بومی و بهره گیری از پتانسیل های طبیعی گردشگری میسر می شود.

WTO یا سازمان جهانی گردشگری، اکوتوریسم را به صورت زیر تعریف می کند: نوعی از گردشگری که در آن مسافرت به مناطق طبیعی (که به نسبت بدون آسیب مانده) با اهداف مطالعاتی و بهره بصری از مناظر و رستنی های طبیعی و حیات وحش و با توجه به جنبه های فرهنگی هم در گذشته و هم در حال صورت می پذیرد.

اکوتوریسم در ادبیات فارسی طبیعت گردی نامیده می شود و شامل چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعت مانند: سواحل، دریاچه ها، تالابها، بیشه زار ها و مکانهای سرسبز و خرم، گیاهان وحشی، جنگلها و پارکهای ملی، نواحی گردشگاهی، مناطق کوهستانی و ییلاقی، امکانات بالقوه ورزشی و تفریحی مانند: غارپیمایی، کوه پیمایی، پیاده روی در طبیعت، غواصی، قایقرانی، ماهیگیری و... می باشد.

برخی از نامهای مترادف برای واژه اکوتوریسم عبارتند از:

1- گردشگری دوست داران محیط زیست

2- گردشگری طبیعت

3- گردشگری سبز

4- گردشگری علمی، تجربی

5- گردشگری کلبه های روستایی

6- گردشگری حیات وحش

7- گردشگری مناطق غیر مسکون

8- گردشگری سیاحتی، اکتشافی

9- گردشگری در مناطق سخت گذر

10- گردشگری پر مخاطره

از هنگامی که Thomas cook نخستین شرکت توریستی را در جهان در سال 1841 میلادی تاسیس کرد، تاکنون بسیاری از مردم دنیا از فرصت های گردشگری به صورت روز افزون استقبال کرده اند. امروزه حدود 1/6 میلیارد نفر از همه فرهنگ ها، نژادها و همه نوع سلیقه ها جهت استفاده از انواع گونه های توریسم یا گردشگری سالیانه بیش از دو تریلیون دلار خرج می کنند. در مقیاس جهانی بهره گیری از اکوتوریسم در حال رشد است چرا که جذابیتی بین المللی و فراملی حساب می شود.

همان گونه که سیاست های اجرایی موجود می تواند بر توانایی های ما در گردشگری موثر باشد (یا آن را کاهش دهد)، توریسم منطقه ای به طور قابل توجهی تحت تأثیر سیاست های دولتی استوار است.

در سطوح کلان، اکوتوریسم پایدار دو بخش بسیار مهم را به همراه خواهد داشت:

1- ارتقا و افزایش حفاظت از اکوسیستم (بوم سازه) طبیعی

2- حمایت از اقتصاد بومی و محلی

ویژگی های اکوتوریسم:

جاذبه های طبیعی هیچگاه تکراری نیست، زیرا با رفتن به سفرهایی با قصد دیدار از طبیعت بیشتر در راستای اهدافی است که مهم ترین آنها تغییر آب و هوا، تفریح، استراحت، رفع خستگی، کسب آرامش روحی و تجدید نیرو برای کار مجدد است. طبیعت گرد ها بنابر انگیزه سفر خود دو گروه سنی را شامل می شوند:

الف) گروهی که از طبیعت گردی به دنبال ماجراجویی، دیدار از سرزمینهای بکر و فعالیت ورزشی هستند و کم تر از 40 سال دارند.

ب) گروهی که با هدف لذت بردن از طبیعت، تفریح و سرگرمی و دیدار از حیات وحش به مسافرت می روند و در محدوده سنی 35 تا 54 سال قرار دارند.

به هر حال ویژگی های اکوتوریسم شامل موارد زیر است:

1- مشارکت در حفاظت از تنوع زیستی

2- کمک به رفاه اجتماعی جوامع بومی

3- تجربه آموزشی

4- مسئولیت پذیری گردشگران

5- قابلیت اداره شدن به وسیله موسسات و شرکت ها و گروههای کوچک

6- کمترین نیاز به استفاده از انرژی های تجدید ناپذیر

7- تأکید بر مالکیت بومی و ایجاد فرصتهای شغلی

اکوتوریسم در جهان

براساس برآورد WTO در حالى‌که رشد عمومى صنعت توریسم براى نخستین دهه در پیش‌رو)2000 تا 2010(بین 3/4 تا حداکثر 7/6 درصد پیش‌بینى مى‌شود. یافته‌هاى موجود بیانگر آن است که بیشترین قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسته و به‌طور کلى رشد این بخش بین 10 تا 30 درصد خواهد بود.

به این ترتیب انتظار مى‌رود تا یک دهه دیگر شمار طبیعت گردان که اکنون هفت درصد از کل مسافران جهان را شامل مى‌شود. به بیش از بیست درصد برسد.

دسته‌بندى مورد اتکاء در پژوهش مذکور اکوتوریسم را آن بخش از سفرهائى که به‌منظور لذت بردن از حضور در طبیعت و نیز دیدار از جاذبه‌هاى آن انجام مى‌شود تعریف کرده است این تعریف در وجه عام خود جامع نبوده و بخش‌هاى مهمى همچون توریسم ورزشی، توریسم کوچ، روستاگردى و... را در برنمى‌گیرد. قطعاً با افزودن این بخش‌ها به دسته‌بندى فوق، سهم اکوتوریسم در صنعت توریسم دهه آینده جهان بسیار افزون‌تر شده و براساس برخى برآوردهاى دیگر)از جمله آنچه که Fillion در سال 1994 انجام داده است)حتى از 50 درصد کل سفرهائى که در جهان انجام مى‌شود نیز فراتر خواهد رفت.

نیم‌رخ بازار اکوتوریسم

برآوردهاى) TES جامعه اکوتوریسم (The Ecotourism societyنشان مى‌دهد طبیعت‌گردان بسته به انگیزه خود دو گروه سنى را شامل مى‌شوند. گروهى که از طبیعت‌گردى به دنبال ماجراجوئى دیدار از سرزمین‌هاى بکر و نیز توریسم ورزشى هستند اغلب در مقطع سنى کمتر از 40 سال بوده و پیشینه شمار آنها در محدوده سنى 19 تا 35 سال قرار دارد. اما گروهى که با هدف لذت بردن از طبیعت و دیدار از حیات وحش و... به اکوتوریسم مى‌پردازند در محدوده سنى 35 تا 54 قرار دارند)باید توجه داشت که این بررسی، اکوتوریست‌هاى بین‌المللى را مدنظر دارد و طبیعت‌گردان در مقیاس ملى و محلى به‌طور کلى محدوده سنى وسیع‌ترى را در برمى‌گیرند(.

اکوتوریست‌ها ترکیب جنبى خاصى ندارند و اغلب نسبت جنبى آنها 50 به 50 است)اما قاعدتاً انتظار مى‌رود با توجه به برخى محدودیت‌ها که براى طبیعت‌گردان زن در ایران وجود دارد این نسبت تا حدود به نفع مردان تغییر کند).

بررسى‌هاى TES همچنین بیاگر آن است که بیش از 80 درصد طبیعت‌گردان بین‌المللى داراى تحصیلات عالیه هستند. این شمار براى طبیعت‌گردان علاقه‌مند به لمس طبیعت و نیز دیدار از جاذبه‌هاى آن (به‌طور عمده افرادى که براى تغییر حال و هواى زندگى شخصى دست به طبیعت‌گردى مى‌زنند) نزدیک به صددرصد است. اما طبیعت‌گردان ماجراجو با توجه به آنکه عموماً جوان مى‌باشند غالباً دانشجو و یا حتى محصلان دبیرستانى هستند.

برآوردها همچنین نشان مى‌دهد بیشترین گروه از طبیعت‌گردان (حدود 60 درصد(سفرهاى گروهى را ترجیح مى‌دهند. 15 درصد نیز علاقه‌مند به سفرهاى خانوادگى بوده و 13 درصد نیز اغلب سفرهاى خود را به تنهائى انجام مى‌دهند.

متوسط زمان سفر حدود 50 درصد طبیعت‌گردان بین 8 تا 14 روز است. بسته به نوع سفر این رقم تغییر مى‌کند. اغلب تورهاى شکار در مقیاس بین‌المللى براى مدت بیش از 20 روز برنامه‌ریزى مى‌شوند و نیز تورهاى ماجراجویانه به 30 روز نزدیک مى‌شود با این وجود سفرهائى که در مقیاس محلى صورت مى‌گیرد. در مدت زمانى بسیار کوتاه‌تر انجام مى‌شود. اما این نکته قابل توجه است که به‌طور معمول زمان سفر براى طبیعت‌گردان طولانى‌تر از زمان سفر براى علاقه‌مندان به جاذبه‌هاى تاریخی، فرهنگى و یا تجارى است. حتى سفرهاى تفریحى نیز در مقیاس زمانى کوتاه‌ترى نسبت به طبیعت‌گردى انجام مى‌شوند. که این نکته نقش بسیار مهمى در تحلیل بازار اکوتوریسم دارد.

بررسى‌هائى که درباره اکوتوریسم در آمریکاى شمالى انجام شده است نشان مى‌دهد طبیعت‌گردان در هر سفر خود معادل هزار تا هزار و پانصد دلار پول خرج مى‌کنند. این میزان مبین مقدار هزینه‌اى است که یک طبیعت‌گرد صرفاً به‌عنوان مخارج سفر خود محتمل مى‌شود و طبیعت‌گردان بین‌المللى با توجه به علاقه‌مندى به خرید سوغات تاکسیدرمى حیوانات و پرندگان شکار شده پرداخت هزینه اضافى براى تهیه پوشاک و غذاهاى محلى و... خیلى بیشتر پول خرج مى‌کنند به هر رو این قطعیت وجود دارد که طبیعت‌گردان بیشتر از دیگر گروه‌هاى مسافران پول خرج مى‌کنند.

بررسى مقاصد سفر در کنادا و آمریکاى شمالى بیانگر آن است که طبیعت‌گردان به‌طور عمده شامل سه گروه هستند:

1- بیابانگردان.

2- علاقه‌مندان به دیدار از حیات وحش.

3- علاقه‌مندان به سفرهاى گروهى با درشکه، اسب و یا دوچرخه

بدیهى است که این دسته‌بندى صرفاً بر جغرافیاى طبیعى منطقه فوق‌الذکر منطبق است. منابع اکوتوریسم هر منطقه را طبیعت آن عرضه مى‌کند و در مناطقى همچون کشور ما که برخوردار از طیف کامل چشم‌اندازهاى متنوع اقلیمى و شیوه‌هاى معیشتى منطبق با این شرایط اقلیمى است، دسته‌بندى مقاصد طبیعت‌گردى بسیار متفاوت با موارد پیش گفته خواهد بود. همچنین قابل ذکر است که در دسته‌بندى فوق توریسم ورزشى (اعم از ورزش‌هاى زمستانی، ورزش‌هاى آبى و (... و نیز توریسم شکار طبیعت درمانى مورد توجه قرار نگرفته است زیرا شمار شکارگاه‌ها و نیز چشمه‌هاى آب گرم و... در آمریکاى شمالى به‌حدى نیست که بتواند به‌عنوان یکى از ارکان عمده اکوتوریسم منطقه محسوب شود هرچند که ممکن است داراى سهم خاص خود در بازار توریسم باشد.

گفتنى است که TES در یک دسته‌بندى دیگر طبیعت‌گردان را به‌طور کلى به دو دسته تقسیم کرده است.

1- آنها که مى‌خواهند از لذت دیدار طبیعت و حضور در آن بهره‌مند شوند

2- علاقه‌مندان به تجربه مکان‌ها و حال و هواهاى تازه.

اکوتوریسم در ایران

مجموعه گسترده‌اى از منابع پراکنده ثبت نشده و در بسیارى موارد رو به قهقرا داشته‌هاى اکوتوریسم ایران را شکل مى‌دهد. این داشته‌ها طیف متنوعى از چشم‌اندازهاى جغرافیائى و آثار و ذخایر طبیعى را شامل مى‌شود.

بررسى جغرافیائى طبیعى ایران و نیز امکان سنجى هر کدام از جاذبه‌هاى اکوتوریستى قابل سرمایه‌گذارى در کشور ما بیانگر آن است که اکوتوریسم در ایران یک منبع اقتصادى کم‌نظیر خاص بسیار مستعد و البته رها شده به حال خود است.

قطعاً موقعیت اکوتوریستى ایران در وهله نخست ناشى از شرایط توپوگرافیکى آن در جوار منطقه و پرفشار جنب حاره است به‌طور معمول انتظار مى‌رود کشورهائى که در این حوزه پرفشار قرار دارند برخوردار از اقلیم خشک و نیمه‌خشک و چشم‌انداز زیستى ناشى از این پدیده اقلیمى باشند. اما مجموعه‌اى از عوامل تکتونیکى که شامل مجموعه‌اى از چین‌خوردگى‌هاى دوران‌هاى اول و دوم و سوم زمین‌شناسى است موجب شده است ایران به یکى از بلندترین فلات‌هاى دنیا تبدیل شود. در نتیجه عامل ارتفاع به‌شدت در تقابل با عامل عرض جغرافیائى عمل کرده و موجب شده است وضعیت طبیعى ایران تفاوت‌هاى بسیارى با موقعیت جغرافیائى آن در کره زمین داشته باشد. دو رشته کوه مرتفع و وسیع البرز و زاگرس با دارا بودن بیش از 30 قله مرتفع‌تر از بلندترین قله‌هاى اروپا و آمریکا در دل یک منطقه خشک و بیابانى مجموعه‌اى از چشم‌اندازهاى کوهستانى و جنگلى با شرایط اقلیمى معتدل و حتى همراه با یخچال‌هاى دائمى ایجاد کرده‌اند.

این تنوع جغرافیائى زمین زیست گونه‌هاى بسیار متفاوت گیاهى و جانورى را در ایران فراهم کرده است آنچنانکه ایران یکى از پنج کشور بهره‌مند از تنوع زیستى کامل)داشتن چهار فصل و زیست‌گونه‌هاى اصلى گیاهى و جانوری(در جهان به شمار مى‌آید. جزء آن، وجود بزرگ‌ترین دریاچه جهان در شمال کشور خط ساحلى هزار و دویست کیلومترى با خلیج فارس وجود 50 دریاچه در داخل کشور که از میان آنها هیجده دریاچه به‌عنوان یکى از 59 ذخایر زیستى کره زمین شناخته شده است. جنگل‌هاى انبوه شمال غرب مازندران آخرین بازمانده اینگونه جنگل در جهان بوده و از این نظر جنگل‌هائى باستانى به‌شمار مى‌آیند. بیابان‌هائى وسیع که در آنها اغلب مؤلفه‌هاى بیابانى از قبیل وزش بادها حجم ماسه‌هاى روان بیشینه گرماى هوا در بالاترین حد ثبت شده مناطق بیابانى جهان هستند و نیز طیف متنوعى از آداب و رسوم و شیوه‌هاى معیشتى چندهزارساله منطبق با شرایط اقلیمى است.از آن جمله معیشت کوچ‌نشینی، از دیگر داشته‌هاى اکوتوریسم در ایران به‌شمار مى‌آید. دیگر بار تأکید مى‌شود قرار داشتن ایران در شمار پنج کشور نخست بهره‌مند از بیشترین تنوع اقلیمى در جهان به معناى آن است که در ایران زمینه براى هرگونه سرمایه‌گذارى اکوتوریستى فراهم است و به‌ویژه در قطب‌هاى اکوتوریستى کشور منابع مورد اتکاء آنچنان در دسترس قرار دارند که اغلب حتى نیازى به مضاعف‌سازى جاذبه‌ها وجود ندارد و صرف‌نظر از مسائلى همچون محدودیت بازار توریسم فرهنگى و نبود زمینه اجتماعى گسترش توریسم تفریحى در ایران از این نظر نیز توان بالقوه اکوتوریسم ایران بسیار افزون‌تر از دیگر بخش‌هاى توریسم است.

فرهنگ طبیعت گردی:

به هر حال در یک دهه اخیر مضامین گردشگری، گردشگری در طبیعت، اکوتوریسم، طبیعت گردی و چندین مضمون مشابه دیگر در ادبیات مربوط به توسعه کشور به شدت رواج یافته و برای آن نقش و اهمیت ویژه ای منظور گردیده است و انصافاً کارهای مناسب و مطلوبی نیز در این زمینه ضرورت گرفته، یا در دست انجام است، اما این تنها یک روی سکه است، روی دیگر سکه جدا از آن بلایای هولناکی که امروز به سبب سوداگری ارضی، عدم حفاظت از منابع طبیعی، اجرای طرح های ناسازگار با طبیعت، عرصه های مناسب گردشگری را تهدید می کند و شواهد آن را در کلاردشت میانکاله، مناطق جنگلی و ساحلی و بسیاری دیگر از نقاط به وفور و به وضوح می توان دید، به چگونگی رفتار گردشگران، یا طبیعت یا فرهنگ طبیعت گردی ما برمی گردد. معمولاً وقتی سخن از گردشگری در طبیعت به میان می آید ما به راحتی از پیوند های عمیق چند هزار ساله مردم با طبیعت یاد می کنیم، از عشق و علاقه آنها به گل و گیاه، از احترام آنها به آب و خاک، از آناهیتا که الهه آب است، از درختان مقدس و باورهای ما به تقدس آن ها، از اشتیاق برای رفتن به باغ و راغ، از ردپای طبیعت در آثار و ادبیات مکتوب اعم از نثر و نظم، از سابقه و پیشکسوتی ما در ساخت پردیس ها و باغ های ایرانی، از الهام گرفتن ما از طبیعت در طرح نقش و نگار صنایع دستی یا خلق گل و گیاه بر تار و پود فرش های ایرانی یاد می کنیم و برای همه این شواهد و مثال های زیادی نیز داریم اما آیا واقعاً چنین مواردی امروز هم مصداق گذشته را دارد؟

اگر به شمال برویم کافی است نگاهی به ساحل دریا بیندازیم. آن وقت خواهیم دید جدا از آن هزاران نفری که هر ساله در راه تفریح و تفرج و طبیعت گردی در تصادفات جاده ای جان می بازند یا آن صدها نفری که در یک فصل تابستان به هنگام شنا در دریا غرق می شوند چگونه پر نشاط ترین عرصه های ساحلی با انواع و اقسام زباله و نخاله و آشغال به گند و آلودگی کشیده شده اند. در پارک جنگلی نور یا سی سنگان یا پارک جنگلی میرزا کوچک خان آمل گردشی کنید تا دریابید گردشگران ما با طبیعت چگونه رفتار می کنند. به تالاب بین المللی انزلی نظری بیندازیم تا دریابیم چگونه نیلوفرهای آبی آن به یغما می رود بدون آنکه بهره ای از آن برده شود اگر به جنوب می روید سری به کوه «گنو» بزنید، جایی که به حق ذخیره گاه کره مسکون لقب گرفته است. بهشتی در کنار شهر بندر عباس که موزه ای زنده از گیاهان و حیات وحش است. عرصه ای که در آن زیتون وارس را در کنار سُمر و کهور و گیاهان گرمسیری می توان دید و کل و بز و جبیر را در جوار هم یک جا و در روی یک کوه می توان مشاهده نمود، جایی که در هر پیچ جاده آن لطیف تر شدن هوا را می توان حس کرد و در ارتفاعات آن، در شب های تابستانی بندر عباس، بدون رواندازی مناسب، در فضای باز نمی توان خفت. در چنین بهشتی در اطراف کمپ های سیاحتی و اطراق گاهها و حتی سراسر مسیر، علی الرغم وجود ده ها سطل آشغال می توان تلی از زباله از هر نوع و رقم را دید که بیننده از دیدن آن شرم می کند چه رسد به آن که بخواهد آن را بر روی کاغذ توصیف کند. آیا سزاوار کمپی که برای استراحت و آسایش گردشگران ساخته و پرداخته شده است این است که نیمکت های آن شکسته شود. آلاچیق آن ویران گردد. شیشه های سرویس بهداشتی آن خرد شود و در و پنجره آن به یغما برده شود، آیا پاداش خوب بودن، زیبا بودن، و لذت بخشیدن، نابودی و مرگ است؟

واقعیت این است که تشکیلات مسئول، در کنار فعالیت های گسترده ای که برای توسعه گردشگری یا طبیعت گردی می کنند می باید ده ها برابر بیشتر از آن در جهت مدیریت مناطق، جلب مشارکت مردم و توسعه و ارتقاء فرهنگ گردشگری و ترویج آن همت گمارند وگرنه، اگر چنین روندی از بهره برداری از منابع و مواهب طبیعی در جهت طبیعت گردی ادامه یابد نه تنها امیدی به توسعه پایدار نباید داشت بلکه آرزوی پایداری و ماندگاری این منابع نیز خالی بیش نخواهد بود.

بدون تردید در این رهگذر مدیریت های مسئول در تشکیلات منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری راهی سخت و طولانی را پیش رو دارند. به نظر می رسد که در مرحله نخست این راه، جامع نگری، توانمند سازی تشکیلات، تدوین و اجرای مقررات و ترویج و بسط فرهنگ گردشگری، جلب مشارکت مردم و توانمند سازی جوامع محلی از الزامات اجتناب ناپذیر است.

راهکارهای عملی اکوتوریسم پایدار:

پیشنهادهای زیر می تواند ما را در اکوتوریسم پایدار یاری نماید:

1- افزایش همکاری بین المللی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و همکاری با بخش های خصوصی و عمومی در تمام سطوح

2- برنامه های توسعه، شامل برنامه های آموزشی و تربیتی که مردم را به شرکت کردن در گردشگری طبیعت تشویق می کند و جوامع بومی و محلی را برای توسعه و بهره برداری مناسب از اکوتوریسم توانا می سازد. همچنین مشارکت سرمایه گذاران را برای توسعه گردشگری و حفاظت میراث طبیعی به منظور توسعه حفاظت از محیط زیست، منابع طبیعی و میراث فرهنگی افزایش می دهد.

3- فراهم کردن کمک های تکنیکی برای کشورهای در حال توسعه و کشورهای با اقتصاد در حال انتقال برای حمایت از توسعه تجارت گردشگری پایدار و سرمایه گذاری برای برنامه های آگاهی رسانی زیست محیطی برای پیشرفت گردشگری بومی و ایجاد تحریک لازم برای پیش قدم شدن افراد و گروه ها در توسعه این بخش.

4- کمک به جوامع میزبان جهت سازمان دهی و مدیریت بازدیدها جهت جاذبه های توریستی شان در جهت فراهم کردن حداکثر سود در حالی که اطمینان بدهد کمترین اثرات منفی بر روی محیط زیست و سنت ها و فرهنگ بومی ایجاد نخواهد شد که این مهم می تواند با حمایت سازمان جهانی گردشگری (WTO) و سایر ارگان های وابسته همراه باشد.

5- بهبود تنوع زیستی، فعالیت های اقتصادی و... که شامل تسهیلات دستیابی به اطلاعات و مشارکت در پیدایش تشکیلات آن به ویژه در سطوح کوچک و متوسط است.

نتیجه گیری:

گردشگری مبتنی بر طبیعت بخش به سرعت رشد یابنده ای در نظام بازار جهانی گردشگری می باشد. مکانهای هدف این نوع از گردشگری، عمدتاً پارکهای ملی، ذخیره گاههای حیات وحش، سیماهای طبیعی جذاب و تماشایی و مناطق بکر و دست نخورده می باشد.

بعبارتی دیگر گردشگری مبتنی بر طبیعت، مسافرت به منظور کسب لذت از نواحی طبیعی دست نخورده و مشاهده نزدیک حیات وحش گیاهی و جانوری می باشد، اما در مقابل، اکوتوریسم، نوعی گردشگری طبیعی با پیامد خفیف می باشد که در راستای پایداری گونه ها و زیستگاههای طبیعی هم به صورت مستقیم از طریق مشارکت در اقدامات و برنامه های حفاظتی و هم به طور غیر مستقیم از طریق ایجاد درآمد برای جوامع محلی و در نتیجه ایجاد انگیزه برای آنها در جهت حفاظت از میراثهای طبیعی فعالانه عمل می نماید.

در میان گزینه های مختلف نظام جهانی گردشگری، اکوتوریسم با اهداف ماهوی آن یعنی حفاظت از محیط زیست، التزام به جوامع محلی و احترام به ویژگیهای فرهنگی جوامع میزبان از جمله گزینه های برنامه ریزی می باشد که دارای بیشترین سازگاری با مفهوم توسعه پایدار می باشد.

کارشناسان اکو توریسم را بهترین گزینه و راه حل برای حفظ طبیعت می دانند، چرا که اکوتوریسم با رعایت ضوابط و استانداردهای بین المللی از یک سو بستر بهره برداری مناسب از طبیعت را برای نسل حاضر فراهم می سازد و از سوی دیگر باعث افزایش آگاهی عمومی می گردد که نتیجه آن حفظ و نگهداری مناطق حفاظت شده برای نسل آتی است.


اکوتوریسم مسئله ای است که باید به دقت مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. ولی آنچه که مهم است این است که اکوتوریسم به عنوان یک صنعت و یک منبع حفاظت از طبیعت که توام با درآمدزایی می باشد مطرح گردد.

منابع و مأخذ:

1- میرسنجری، میرمهرداد، «راهبرد اکوتوریسم برپایه توسعه پایدار، مجله جنگل و مرتع، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، شماره 71

2- «توسعه گردشگری یا توسعه فرهنگ گردشگری»، سرمقاله، مجله جنگل و مرتع، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، شماره 71

3- نوروزی، جابر، «اکوتوریسم، درمان دردهای صنعت گردشگری ایران»، روزنامه جام جم، سال هفتم، شماره؟، 1385